Temiz Hava Hakkı Platformu(THHP) ve Türk Tabipleri Birliği(TTB)’nin Hatay’da yaptığı ortak saha çalışması 6-20 Şubat 2023 depremlerinin ardından geçen iki yılda hızla artan beton santrallerinin, bölgedeki hava kirliliğini tehlikeli seviyelere çıkardığını ortaya koydu.
Antakya’da beton santrallerinden kaynaklı toz kirliliğini değerlendirmek amacıyla yapılan ölçümlerde çarpıcı bulgular elde edildiğine dikkat çekilen THHP’nin açıklamasında, Antakya’da partikül madde (PM10 ve PM2.5) düzeylerinin Dünya Sağlık Örgütü kılavuz değerlerinin 2-3 katı üzerinde olduğunu, bunu da kronikleşmiş hava kirliliği nedeniyle solunum yolu hastalıkları, kalp rahatsızlıkları ve kanser riskini artırdığına dikkat çekildi. Deprem bölgesinde çok sayıda kentte hava kirliliğinin hala düzenli ölçülmediğine, şeffaf veri paylaşımının eksik olduğuna değinilen açıklamada ayrıca, hava kirliliğinin bölgede gözle görülür, ölümcül bir tehdit olduğuna vurgu yapıldı.
Beton santrallerinin hava kalitesine etkilerini tespit edebilmek amacıyla 7 Ocak – 25 Ocak 2025 tarihleri arasında Antakya’da hava kalitesi izleme çalışması yapan 2 kuruluşun ortak açıklamasında, 6 Şubat ve 20 Şubat 2023 depremlerinin getirdiği büyük yıkımın ardından beton santrallerinin bölgede ikincil bir afet olarak değerlendirilebilecek boyutta ve uzun vadeli hava kirliliğine yol açtığına yer verildi.
Temiz Hava Hakkı Platformu(THHP)’ndan ‘Deprem Bölgesinde Görünür Tehlike: Beton Santralleri ve Hava Kirliliği’ başlığıyla yapılan açıklama şöyle, “ Depremlerden sonraki ilk yılda, bina yıkımları, enkaz kaldırma, taşıma ve depolama çalışmalarından kaynaklanan hava kirliliği, özellikle son bir yıldır sayıları hızla ve kontrolsüz bir oranda artan hazır beton santralleri nedeni ile kronikleşmektedir. Bölge halkının endişelerine ve haklı itirazlarına rağmen, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından deprem illerindeki hava kalitesi hala düzenli olarak izlenmemekte, raporlanmamakta ve hava kalitesini olumsuz etkileyen projelere dair etkin ve bütünsel bir planlama, çevresel etki değerlendirme ve yönetimi süreçleri işletilmemektedir.
Hatay’da 19 günlük ölçüm sonuçları şaşırttı!
Beton santrallerinin hava kalitesine etkilerini tespit edebilmek için Temiz Hava Hakkı Platformu (THHP) ve Türk Tabipleri Birliği’nin (TTB) ortak çalışması ile 7 Ocak – 25 Ocak 2025 tarihleri arasında Hatay’ın Antakya ilçesinde hava kalitesi izleme çalışması gerçekleştirilmiştir. Ölçüm yapılan yerleşim alanı, bir beton santralinin etki alanı içindedir. Gerçekleştirilen ölçümlerde ulusal mevzuattaki limit değerlerin ve Dünya Sağlık Örgütü kılavuz değerlerinin çok üstünde partikül madde kirliliği tespit edilmiştir. 19 günlük ölçüm sonuçlarına göre PM10 ortalaması 60,1 μg/m3, PM2,5 ortalaması 41,5 μg/m3’tür.
Kronik partikül madde kirliliği deprem bölgesinde önemli bir halk sağlığı sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır. Partikül madde kirliliğine uzun süreli maruz kalma başta kanser türleri olmak üzere, kalp-damar hastalıkları, diyabet ve böbrek yetmezliği gibi erken ölümlere yol açan pek çok hastalığa neden olmaktadır. Partikül madde kirliliğinin, anne karnından itibaren bebeklerde erken doğum ve yenidoğan ölümlerine, düşük doğum ağırlığına ve sinir sisteminde gelişim bozukluklarına yol açtığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Deprem bölgesinde kronikleşen hava kirliliği sorunu gelecek kuşakların da sağlık hakkını elinden alan uzun vadeli bir halk sağlığı sorunudur.
58 Beton Santraline ÇED Gerekli Değildir Kararı
Deprem sonrası Temmuz 2023-Ocak 2025 tarihleri arasında Hatay’da 26, Adıyaman’da 11, Kahramanmaraş’ta 17 ve Malatya’da 4 adet hazır beton projesi için valilikler tarafından ÇED gerekli değildir kararı verilmiştir. Bu kadar çok sayıda beton santrali için etki alanları ve bulundukları bölgedeki diğer kirletici kaynaklar dikkate alınarak kümülatif çevresel etki değerlendirmesi yapılması şarttır.
Bakanlıktan talepler
Depremin ikinci yılında, bölgede ikincil bir afet boyutuna ulaşmış, kronikleşmiş hava kirliliğinin ve bağlı sağlık sorunlarının ortadan kaldırılabilmesi için THHP olarak başta Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığından taleplerimiz şunlardır:
• Beton santrallerinden kaynaklı kirletici emisyonları için hava kalitesi mevzuatında limit değerler tanımlanmalıdır.
• Beton santrallerinin çevresel etkilerini bütüncül şekilde ele alacak, hızla artan projelerin kümülatif etkilerini değerlendirecek bir çevresel etki değerlendirme ve sağlık etki değerlendirme yaklaşımı geliştirilmelidir.
• Beton santrallerinin çevre mevzuatına uyumu sıkı denetim altında tutulmalıdır.
• Beton santralleri yerleşim alanlarından uzak noktalarda kurulmalıdır.
• Deprem sonrası yeniden yapılaşma döneminde çalışan sağlığı ve güvenliği denetimleri sıkılaştırılmalıdır.
• Özellikle bu sektörde görev yapanlar için; işe giriş ve periyodik muayeneleri, sağlık güvenlik eğitimleri aksatılmamalı, güvenli çalışma ortamları yaratılmalı, kişisel koruyucu donanım temini ve kullanımı sağlanmalıdır. Ayrıca kişisel ve çevresel ölçümlerin takibi ve ölçümlerin sağlık etkileri bakımından derinlemesine incelemeler yapılmalı, veriler kamuoyu ile şeffaflıkla paylaşılmalıdır.
• Deprem bölgesindeki beton santrallerinin hava kalitesi, çalışan sağlığı ve güvenliği ve bölge halkı üzerindeki geniş etkilerinin değerlendirilmesi için akademi ile işbirliği içerisinde epidemiyolojik araştırmaların yapılması desteklenmelidir.
Depremlerin üzerinden geçen 2 yıllık süreçte olduğu gibi bundan sonra da bölge halkının temiz hava hakkını savunmaya devam edeceğiz.”
