Devrimci İşçi sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, “AKP Döneminde ve Başkanlık Rejiminde İşçiler Neler Kaybetti?” başlıklı raporu açıkladı. Çerkezoğlu, “Memleketi bir şirket gibi yöneten zihniyetin egemenliğinde geçen bu dönemin özeti emeğin değersizleştirilmesi ve güvencesizleştirilmesidir. Bu düzenin çarkları işçiden alıp sermayeye, yoksuldan alıp zengine vermek üzere kuruludur. Özellikle başkanlık rejimiyle birlikte bu çarklar daha da acımasız işlemeye başlamıştır ve bu gerçeği raporumuzdaki bulgular net bir biçimde ortaya koymaktadır. Evet iktidarın politikaları, tercihleri sonucunda bu dönemde emek kaybetti, sermaye kazandı” dedi. Çerkezoğlu, bu seçimlerin milyonları enkaz altında bırakan otoriter başkanlık sistemini değiştirmek için bir fırsat olduğunu söyledi.
DİSK Başkanı Arzu Çerkezoğlu, düzenlediği basın toplantısında, DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR) tarafından ahızrlanan “AKP Döneminde ve Başkanlık Rejiminde İşçiler Neler Kaybetti?” başlıklı raporu kamuoyuyla paylaştı. Çerkezoğlu, yeni bir tarihsel sürecin eşiğinde, 20 yılı aşkın bir süredir ülkeyi yöneten AKP iktidarlarının politikalarının, tercihlerinin işçi sınıfı açısından, emekçiler açısından sonuçlarını ve özellikle de 2018 yılı itibariyle başkanlık rejiminin işçiler, emekçiler açısından neler getirdiğini kapsamlı bir rapor ile ortaya koyduklarını belirtti.
“EMEK KAYBETTİ SERMAYE KAZANDI”
En son söyleyeceğini baştan ifade etmek istediğini belirten Çerkezoğlu, “Bu dönemin işçi sınıfı açısından özetini sizlerle paylaşmadan önce en son söyleyeceğimizi en başta söyleyelim. Memleketi bir şirket gibi yöneten zihniyetin egemenliğinde geçen bu dönemin özeti emeğin değersizleştirilmesi ve güvencesizleştirilmesidir. Bu düzenin çarkları işçiden alıp sermayeye, yoksuldan alıp zengine vermek üzere kuruludur. Özellikle başkanlık rejimiyle birlikte bu çarklar daha da acımasız işlemeye başlamıştır ve bu gerçeği raporumuzdaki bulgular net bir biçimde ortaya koymaktadır. Evet iktidarın politikaları, tercihleri sonucunda bu dönemde emek kaybetti, sermaye kazandı” dedi.
80 sayfalık raporu özetleyen Çerkezoğlu, sözlerine şöyle devam etti:
“EMEĞİN MİLLİ GELİRDEN ALDIĞI PAY YÜZDE 35,3’TEN YÜZDE 25,2’YE GERİLEDİ: AKP döneminde ve başkanlık rejiminde bölüşüm ilişkileri kötüleşti. Başkanlık dönemi öncesinde milli gelir içinde emeğin payı yüzde 35,3 iken 2022’de yüzde 25,2’ye geriledi. Buna karşılık milli gelir içinde sermayenin payı başkanlık rejimi öncesi yüzde 48 iken 2022’de yüzde 56,7’ye yükseldi.
TÜRKİYE BİR ASGARİ ÜCRETLİLER ÜLKESİ HALİNE GELDİ: 2005 yılında asgari ücret ortalama ücretin yüzde 46’sı iken 2020’de yüzde 60’ına çıktı. Türkiye bir asgari ücretliler ülkesi haline geldi. Kadınlar daha fazla asgari ücretle çalışır hale geldi. 2006’da kadınların aylık ortalama ücret ve maaş geliri asgari ücretin 2 katıydı. 2020’de kadınların ortalama ücret ve maaşları asgari ücretin 1,5 katına geriledi.
2009’DAN BU YANA VERİMLİLİK 60 PUAN ARTARKEN, REEL BİRİM ÜCRETİ 8 PUAN GERİLEDİ: Evet biz çalıştık, biz ürettik, Türkiye büyüdü, iktidar övündü ama hakkımızı alamadık. AKP döneminde işçiler daha fazla çalışıp daha fazla üretirken ücretleri geriledi. 2009’dan bu yana verimlilik 60 puan artarken reel birim ücret 8 puan azaldı.
BAŞKANLIK REJİMİ SONRASINDA ENFLASYON TIRMANDI: AKP’nin ilk dönemlerinde enflasyonda bir düşüş yaşanırken özellikle başkanlık rejimi sonrasında enflasyon hızla tırmandı. AKP’nin iktidara geldiği Aralık 2002’de yüzde 29,7 olan enflasyon Nisan 2023’te TÜİK’in inandırıcılıktan uzak rakamı ile bile yüzde 43,6 oldu.
AKP DÖNEMİNDE VERGİ YÜKÜ İŞÇİNİN BELİNİ BÜKTÜ: AKP döneminde vergi yükü işçinin belini büktü. Sermayeye habire vergi afları, imtiyazları çıkarken, vergi dilimleri yoluyla işçiler dilim dilim soyuldu. 2000 yılında 2 bin 500 TL olan ilk vergi dilimi yeniden değerleme oranına göre artırılsaydı 2023’te ilk vergi dilimi 182 bin 109 TL olarak uygulanmalıydı. Oysa 2023 yılında ilk vergi dilimi 70 bin TL olarak uygulandı. Ve böylece bu dönemde sanki işçiler zenginleşmiş gibi üst vergi diliminden vergi vermeye başladı. İşçilerin üzerindeki bir başka vergi yükü tüketimden alınan dolaylı vergilerdir. Dolaylı vergilerin toplam vergi geliri içindeki oranı 1990’da yüzde 48 ve 2000’de yüzde 59 iken 2022’de yüzde 64’e ulaştı. 1990’da yüzde 52 ve 2000’de yüzde 41 olan kazanç üzerinden alınan vergiler dolaysız vergiler ise yüzde 33’e geriledi. AKP döneminde çalışanlar bir yandan yüksek gelir vergileri öte yandan tüketim vergileri ile vergi yükü altında ezildi.
SENDİKAL HAKLAR ZAYIFLATILDI: 21 yıllık AKP iktidarı sonunda gelinen tablo yüzde 14 civarında resmi sendikalaşma oranı, yüzde 12,4 fiili sendikalaşma oranı ve yüzde 8,1 civarında toplu sözleşme kapsamıdır. Özel sektörde toplu sözleşme kapsamı ise yüzde 4,7’dir. Özel sektörde işçilerin yüzde 95,3’ü sendikal korumadan yoksundur.
GREVLERİ YASAKLAMAKLA ÖVÜNEN ZİHNİYET GREV HAKKIMIZI FİİLEN YOK ETTİ: Grevleri yasaklamakla övünen bir zihniyet grev hakkımızı fiilen yok etti. Greve katılan işçi sayısı 1963’ten bu yana en düşük düzeye indi. AKP hükümetleri grev ertelemelerinin (yasaklama) kapsamını genişletti. AKP döneminde 20 grev erteleme kararnamesi yayımlandı ve 195 bini aşkın işçinin grevi yasaklandı. Buna karşılık 21 yıllık AKP döneminde yalnızca 90 bin işçi greve çıkabildi.
YENİDEN ÇALIŞAN YA DA İŞ ARAYAN EMEKLİ ORANI YÜZDE 45’E ÇIKTI: AKP emeklilik yaşını ve prim gün sayısını artırdı. Emekliler arasında eşitsizlikler yarattı. Emekli aylığı güncelleme katsayısı, aylık bağlama oranları, aylıkların alt sınırı düşürüldü. Aylık artışları resmi enflasyon oranıyla sınırlandırıldı. SSK’lerin alt sınır aylığı 1999 öncesinde yüzde 70 iken 5510 sayılı Yasa ile emekli aylıklarının sınırları yüzde 35-40 oranına geriledi. 2002’de asgari ücret 184 TL iken en düşük işçi emekli aylığı 257 TL idi. 2002’de en düşük emekli aylığı asgari ücretin yüzde 40’ın üzerindeyken, 2023 nisanında asgari ücretin altına geriledi. Emekli aylıklarının düşmesi nedeniyle 4 milyon 81 bin emekli ya bir işte çalışmakta ya da iş aramaktadır. 2002’de yüzde 37 olan çalışan veya iş arayan emekli oranı 2021’de yüzde 45’e yükseldi.
GENİŞ TANIMLI İŞSİZLİK ORANI 2022 SONUNDA YÜZDE 28,4’E YÜKSELDİ: AKP öncesi dönemde ortalama yüzde 8 civarında seyreden dar tanımlı işsizlik oranı AKP’li yıllarda ortalama yüzde 11’e yükseldi. Öte yandan geniş tanımlı işsizlik de arttı. 2002 yılı üçüncü çeyreğinde dar tanımlı işsizlik oranı yüzde 9,6 ve geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 15,3’tü. 2022’de ise dar tanımlı işsizlik oranı yüzde 10,2’ye ve geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 20,8’e yükseldi. AKP döneminde kadın işsizliği çok daha vahim bir boyuta ulaştı. Özellikle başkanlık rejimi sonrası geniş tanımlı kadın işsizliği hızlı bir biçimde artış gösterdi. 2018’de yüzde 22,5 olan geniş tanımlı kadın işsizliği 2022’de yüzde 28,4 oldu.
İŞSİZLİK SİGORTASI FONU İŞVEREN FONUNA DÖNÜŞTÜ: İşsizlikle mücadelede önceki iktidarlara göre daha başarısız olan AKP iktidarı döneminde İşsizlik Sigortası Fonu (İSF) adeta bir işveren destek fonuna dönüştü. 2002’de İSF kaynaklarının yüzde 82,2’si işsizlere ödenmişti. 2022’de ise işçilere yapılan ödemeler İşsizlik Sigortası Fonu giderlerinin yalnızca yüzde 22,1’ini oluşturmuş, yüzde 76,1’i ise sermayeye aktarılmıştır. Bu durum İSF’nin kuruluş amacı ve sosyal devlet ilkesiyle çelişmektedir.
TEKNOLOJİK GELİŞMELERE RAĞMEN İŞ CİNAYETLERİ AZALMADI: 2003 ve 2021 yılları arasında resmi verilere göre bildirimi yapılan iş kazası sonucu ölen işçi sayısı toplam 23 bin 958 ve yıllık ortalama bin 261’dir. Dava ve müfettiş incelemesi sonucu kesinleşen iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölüm sayısı ve sıklığı ise çok daha fazladır. 2006-2021 arası dönemde bildirimi yapılan iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölüm sayısı 22 bin 305 iken iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölüm geliri bağlanan vaka sayısı 42 bin 927’dir. Teknolojik gelişmelere rağmen iş cinayetleri azalmadı, aksine ‘üretim zorlaması’na dayalı birikim modelinde işçiler ölümüne çalıştırıldı.
CUMHURİYETİN İLK YÜZYILINDAKİ BİRİKİMLER 21 YILDA ÇARÇUR EDİLMİŞTİR: AKP hükümetleri kamu kesiminin tasfiyesi ve özelleştirmede büyük paya sahiptir. Toplam özelleştirmelerin yaklaşık yüzde 90’ı AKP hükümetleri döneminde yapılmıştır. Cumhuriyet döneminin kamusal birikimlerinin yaklaşık yüzde 90’ı, 63,8 milyar dolar karşılığında AKP hükümetleri tarafından özelleştirilmiştir. Cumhuriyetin ilk yüzyılındaki birikimler 21 yılda çarçur edilmiştir.
AKP KIDEM TAZMİNATINI DA ERİTTİ: AKP iktidarı boyunca kıdem tazminatının gasp edilmesi hiç gündemden düşmese de işçilerin mücadeleleriyle bu girişimler hep engellendi. Ancak 2002’de asgari ücretin 4,8 katı olan kıdem tazminatı tavan tutarı, 2023 itibarıyla asgari ücretin 2 katına geriledi. AKP kıdem tazminatını da eritti.
OHAL’İN EN AĞIR BİLANÇOSU HAKSIZ, HUKUKSUZ İHRAÇLAR OLDU: OHAL döneminin en ağır bilançosu haksız, hukuksuz ihraçlar oldu. Gazeteciler, milletvekilleri ve belediye başkanları tutuklandı. İki yıllık OHAL döneminde Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en büyük kamu görevlisi tasfiyesi yaşandı ve 135 bin kamu görevlisi ihraç edildi. Kamuda yaşanan ihraç ve tasfiyeler 12 Eylül dönemiyle kıyaslanamayacak kadar kapsamlı oldu. OHAL ile ihraç edilenlerin yargı yoluna başvurma ve adil yargılanma hakkı da ortadan kaldırıldı ve KHK’lerle ilgili itirazlar için idari bir kurul olan Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonu kuruldu. İhraç edilen Barış Akademisyenleri AYM ve yargı kararlarına rağmen görevlerine iade edilmedi. Hak, hukuk, adalet ayaklar altına alındı.
AKP COVID-19 İLE MÜCADELEDE YETERSİZ KALDI: AKP hükümeti, ücretlilerin üzerinde sosyal ve ekonomik açıdan oldukça yıkıcı sonuçlar doğuran Covid-19 salgını ile mücadelede yetersiz kaldı. Yurttaşları Covid-19’un etkilerinden koruyacak etkin önlemler almadı ve güçlü sosyal politika önlemleri uygulamadı. Zengin ülkeler Covid-19’un etkisini azaltmak için yurttaşlarına milli gelirlerinin yüzde 17,3’ü kadar kaynak ayırırken Türkiye’de sadece milli gelirinin yüzde 2,7’si kadar ek harcama ve gelir desteği sağlandı.”
Başlıklar halinde açıkladığı özet rapordan sonra Çerkezoğlu sözlerini şöyle noktaladı:
“21 YILDIR UYGULANAN POLİTİKALAR VE BAŞKANLIK REJİMİ İŞÇİLERE ZARARLIDIR: Özet bulgular böyle. ‘AKP Döneminde ve Başkanlık Rejiminde İşçiler Neler Kaybetti?’ başlıklı raporumuz detaylı bir biçimde incelendiğinde, daha net bir biçimde görülecektir ki 21 yıldır uygulanan politikalar ve başkanlık rejimi işçilere zararlıdır. Her seçim dönemi siyasi partiler, tüm topluma, özellikle de nüfusun dörtte üçünü oluşturan biz emek gelirleriyle yaşayanlara vaatlerde bulunurlar. İşçiler de bu vaatlere göre kararlar verirler. Emek açısından AKP döneminin ve özellikle de başkanlık rejiminin yarattığı tahribat ortadadır. Ancak her şeyden önemlisi AKP’li yıllar boyunca işçilerin haklarını, hukuklarını koruyabileceği, savunabileceği tüm mekanizmaların adım adım ortadan kaldırılmış olmasıdır.
DEMOKRASİ İŞÇİNİN EKMEĞİDİR: Sendikalaşma büyük baskı altına alınmış, grev yasaklamak övünç vesilesi haline getirilmiş, en basit toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı bile oldukça daraltılmış, adalet saraylarında işçi hakkı aranamaz olmuş, sosyal diyalog mekanizmaları tümüyle ortadan kaldırılmış, Ekonomik Sosyal Konsey’den Üçlü Danışma Kurulu’na tüm yasal, Anayasal kurumlar fiilen işletilmemiştir. Kısacası işçi sınıfının hakkını hukukunu korumak için kullanabileceği tüm demokratik mekanizmalar ağır tahribata uğramıştır. Raporumuzda detaylı bir biçimde ortaya koyduğumuz, sermayenin lehine, işçilerin aleyhine gelişmelerin tamamı, demokrasinin tahrip edilmesiyle sağlanmıştır. Bir kere daha görülmüştür ki demokrasi işçinin ekmeğidir.
BU SEÇİM, MİLYONLARI ENKAZ ALTINDA BIRAKAN OTORİTER BAŞKANLIK SİSTEMİNİ DEĞİŞTİRMEK İÇİN BİR FIRSAT: Bu nedenle 14 Mayıs seçimlerinde vereceğimiz karar, vaatleri değerlendirerek ülkemizi hangi Cumhurbaşkanı’nın yöneteceğinden, hangi parti veya partilerin iktidara geleceğinden ibaret değildir. Bu sandık bizim için esas olarak işçilere zararlı olan, adaleti ve demokrasiyi ağır biçimde tahrip eden, ülkeyi bir şirket gibi yöneterek milyonları enkaz altında bırakan otoriter başkanlık sistemini değiştirmek için bölünmeden, parçalanmadan birlik olacağımız bir sandıktır. Daha önce Başkanları Kurulu’muzun sonuç metninde de ifade ettiğimiz gibi 4 Mayıs’a kadar işyeri işyeri, meydan meydan, sokak sokak anlatacağımız hakikat ve yapacağımız çağrı nettir: Başkanlık düzeni işçiye zararlıdır, halka zararlıdır, memlekete zararlıdır ve bu nedenle başta işçi sınıfı olmak üzere halkımızın iradesiyle değiştirilmek zorundadır; değiştirilecektir.”
