Mehmet ÇARDAK
Gümrük Müşaviri / Araştırmacı – Yazar
Sonradan kontrol, 4458 sayılı Gümrük Kanunu uyarınca, eşyanın tesliminden sonra gümrük idaresine beyan edilen bilgilerin doğruluğunu saptamak amacıyla, yükümlünün ithalat veya ihracat işlemlerinin veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verilerinin yükümlülere ait yerlerde Gümrük ve Ticaret Müfettişleri tarafından denetlenmesidir. Sonradan kontrol, yeni ve etkin bir gümrük denetim sistemidir.
Sonradan kontrolün uygulama esas ve usulleri, Gümrük Müsteşarlığı’nca 27 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe konulan “Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği” ile belirlenmiştir. Bu Yönetmelikle birlikte risk analizine dayalı, planlı ve sistematik ‘sonradan kontrol’ uygulamasına 2009’dan itibaren başlanmıştır.
Edinilen bilgilere göre, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’nca hazırlanan 2018 yılı denetim programı çerçevesinde, bazı şirketlerin dış ticaret ve gümrük işlemleri sonradan kontrole tabi tutulacak. Gümrük ve Ticaret Müfettişleri muhtemelen önümüzdeki aylarda yaz teftiş turnesine çıkacaklar ve yurdun her yanına dağılacaklar. Müfettişler, iş cetvellerinde kayıtlı inceleme ve soruşturmaların yanı sıra, Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü’nün çeşitli risk kriterlerine göre seçilmiş bulunan 250 dış ticaret şirketinin sonradan kontrolünü de yapacaklar.
Gümrük ve Ticaret Müfettişlerince yapılmakta olan ‘sonradan kontrol’ denetiminde, dış ticaret faaliyetlerinde bulunan şirketlerin yapıları ve işlemleri gözden geçiriliyor. Ancak, bazı kurumsal şirketler veya kurumsallaşma yolundaki şirketler, sonradan kontrol öncesinde ve tedbir mahiyetinde olmak üzere, modern denetim tekniklerini kullanan ve bu alanda uzmanlaşmış özel denetim ve danışmanlık firmalarından da ‘ön kontrol’ hizmeti alabiliyorlar.
Özellikle son yıllarda sonradan kontrol sistemi çerçevesinde çok sık uygulanmaya başlanan firma denetimleri, dış ticaretle meşgul olan şirketleri korkutuyor. Dış ticaret şirketlerinin, dış ticaret ve gümrük işlemleri; Gümrük mevzuatının uygulanması, tarife tatbikatı, eşya kıymeti, vergi hesaplamaları, menşe, uluslararası anlaşmaların uygulanması, muhasebe hesaplarından para veya mal hareketlerinin izlenmesi, gümrük rejimlerinin uygulanması ve kambiyo mevzuatı kapsamında inceleniyor. Sonradan kontrollerde, gümrüklerde uygulanmakta olan mevzuata aykırılıklar tespit edilebiliyor. Ayrıca, sonradan kontrol sonunda; Sonradan kontrolü yapan müfettişlerin düzenleyeceği değerlendirme ve idari raporlar, riskli işlemlerin tespiti ve önermeleri de şirketler için hayati önem taşıyor.
SONRADAN KONTROL YÖNTEMLERİ
Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında; Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gümrük ve Ticaret Müfettişlerince, sonradan kontrol, dış ticaret firmalarının işyerlerinde yapılıyor. Türkiye genelinde uygulamaya konulan ‘Sonradan Kontrol’ programı çerçevesinde, Gümrük ve Ticaret Müfettişleri tarafından yapılan sonradan kontrol, eşyanın gümrük işlemlerine ilişkin ticari belge ve verilerin kontrolünün yapılmasını teminen gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bulunan kişiler ile söz konusu işlemlere ilişkin bilgi, belge ve verileri ticari amaçla elinde bulunduran diğer kişileri de kapsıyor.
Sonradan kontrolün, gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bulunan kişilere ait yerlerde yapılması esastır. Ancak, bunun mümkün olmaması halinde sonradan kontrole tabi kişinin yerleşik olduğu yerde varsa gümrük idaresi, yoksa başka bir resmi dairede yapılması gerekiyor. Birden çok yerde şubesi bulunan şirketlere ilişkin sonradan kontrol şirket merkezlerinde de yapılabiliniyor.
Sonradan kontrolü yapacak Gümrük ve Ticaret Müfettişi, sonradan kontrole başlama tarihinden en az 15 gün önce, sonradan kontrole başlanacağını ilgilisine bildiriyor. Sonradan kontrole tabi kişilerce, tebligat tarihinden itibaren bir hafta içinde yazılı olarak geçerli ve kabul edilebilir bir neden ileri sürülmesi halinde, sonradan kontrolün başlama tarihi istisnai olarak ertelenebiliyor. Sonradan kontrolün amacını tehlikeye düşürecek olması durumunda önceden tebligatta bulunulmuyor. Bu durumda, sonradan kontrol, mahalline gidildiğinde, sonradan kontrolü yapacak müfettiş tarafından sonradan kontrole tabi tutulacak kişilere bilgi veriliyor. Sonradan kontrolü yapacak müfettişler, kontrol mahalline gittiklerinde kimliklerini göstermek ve kendilerini tanıtmaya mecburdurlar. Sonradan kontrolün başlangıç tarihi ve saati bu amaçla oluşturulan dosyaya kaydediliyor veya durum bir tutanakla tespit ediliyor.
Sonradan kontrolü yapan müfettişler, gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklere ilişkin kişinin lehine ve aleyhine olan tüm hususları inceliyor. Sonradan kontrolün amacı ve süreci olumsuz yönde etkilememek şartıyla, sonradan kontrole tabi kişiye sonradan kontrol sırasında tespit edilen konular ve hukuki sonuçları hakkında bilgi veriliyor.
Yapılan kontrol sırasında soruşturmayı gerektirir bir fiil tespit edilmesi halinde, sonradan kontrolü yapan müfettiş, çalışma usul ve esaslarını düzenleyen mevzuat ve ilgili mevzuat çerçevesinde hareket ediyor. Bu durumlarda, 5607 sayılı Kaçakçılık Mücadele Kanunu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uyarınca eşya, bilgi, belge ve veriler için el koyma dâhil gerekli tedbirler alınıyor.
Sonradan kontrole tabi kişiler, sonradan kontrol için esas oluşturacak gerekli her türlü bilgi, veri, kayıt, defter, belge ve diğer evrakı vermek ve her türlü yardımı yapmakla yükümlüdür. Kişiler, sonradan kontrolü yapan müfettişe/müfettişlere gerekli belgeler ile bilgi işlem sistemi vasıtasıyla tanzim edilmiş bilgi, belge ve verilere doğrudan veya dolaylı erişimde yardımcı olmak zorundadırlar. Kişilerin veya belirlediği kişilerin, bilgi vermeyecek durumda olmaları veya verilen bilgilerin açıklayıcı veya yeterli olmaması halinde, sonradan kontrolü yapan müfettişler gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bütün kişilerden de bilgi talep edebilir. İlgili kişiler işlemlerle ilgili bütün bilgi ve belgeleri sunmakla yükümlüdürler.
Kişiler, sonradan kontrolün yapılabilmesi için uygun bir çalışma ortamı ve gerekli yardımcı maddeleri bedelsiz olarak sağlamakla yükümlüdürler. Sonradan kontrol, kontrole tabi kişilerin mesai saatleri içinde gerçekleştirilir. Kontrole tabi kişiler tarafından kabul edilmesi halinde mesai saatleri dışında da sonradan kontrol yapılabilir. Sonradan kontrolü yapan müfettişler, kontrole tabi kişilere ait işyerlerinin her yerine girme ve inceleme yapma yetkisine sahiptirler. Kişilere ait yerlerde yapılacak bu tür kontrol sırasında kontrole tabi kişi veya kişiler veya vekilleri bulunur.
SONRADAN KONTROLÜN SONUÇLARI
Sonradan kontrolü yapan müfettişlerin düzenleyeceği değerlendirme ve idari raporlar, sekretarya işlemlerini yürüten Risk Değerlendirme ve Koordinasyon Komisyonu tarafından değerlendirilerek, sonradan kontrole tabi tutulan her kişiye bir risk puanı veriliyor. Bu puanlar, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından risk değerlendirmelerinde kullanılıyor. Böylelikle ithalatçı ve ihracatçı firmaların gümrük ve dış ticaret konularına uygun olarak çalışıp çalışmadıkları denetlenmiş oluyor. Aksine hareket edenler hakkında yasal işlemlerin uygulanması sağlanıyor.
Keza, gümrük müşavirleri ile gümrük personelinin 4458 sayılı Gümrük Kanunu’na ve gümrüklerde uygulanan diğer mevzuat hükümlerine aykırı hareket edip etmedikleri de denetlenmiş oluyor. Sonradan kontrol sonunda, en büyük sıkıntıyı ise, faaliyetleri sırasında Gümrük, Dış Ticaret, Kambiyo ve Kaçakçılık Mevzuatı’na aykırı fiilleri tespit edilen şirket yöneticileri yaşıyor!
